Parafia Ewangelicko - Augsburska w Pokoju

Miejscowość Pokój położona jest w sercu najcenniejszych obszarów przyrodniczo-krajobrazowych Opolszczyzny. Założycielem Pokoju był książę Carl Christian Erdmann von Württemberg (1716 - 1792), który w wieku 28 lat otrzymał w spadku Księstwo Oleśnickie. Do niego należały również tereny osady Pokój. To tu zrodziła się koncepcja stworzenia letniej rezydencji – osady myśliwskiej, która byłaby lokalnym ośrodkiem kulturalnym. W roku 1748 książę zlecił budowę zwierzyńca. W jego centrum wzniesiono pałac, który był letnią rezydencją rodziny książęcej. Niestety, 31 października 1751 roku wybuchł pożar, w wyniku którego ten budynek spłonął. W latach 1752 - 1757 w tym samym miejscu wybudowano zamek murowany. Wokół niego rozwinęła się osada, zaczęli do niej masowo napływać rzemieślnicy, zatem liczba miejscowej ludności systematycznie się zwiększała.

Ewangelicy, których tutaj było zdecydowanie więcej niż katolików, musieli początkowo uczęszczać na nabożeństwa do Mąkoszyc. Potem książę włączył do swych posiadłości Miodary i wówczas należeli oni do tej parafii. Latem książę przebywał w Pokoju, a mieszkańcy uczęszczali na nabożeństwa do miejscowej sali zamkowej przeznaczonej na odprawianie nabożeństw. Zaś zimą, gdy dwór wracał do Oleśnicy, zmuszeni byli ponownie jeździć do Mąkoszyc.

Działalność parafii ewangelickiej w Pokoju rozpoczęła się w 1756 roku. Ponieważ zbór systematycznie się powiększał, księżna Zofia usilnie zabiegała o wybudowanie kościoła na miejscu. Z początkiem 1764 roku książę rozpoczął starania o wdrożenie planu żony do realizacji. 19 lipca 1764 roku król Fryderyk II udzielił koncesji na budowę obiektu zwanego kościołem - wcześniej określanego mianem „Dom Modlitwy”. Miał to być wówczas pierwszy kościół ewangelicki na Górnym Śląsku.

Aby uzyskać teren pod budowę należało wyciąć sporej wielkości kawałek lasu, tak więc dopiero 30 października 1764 roku plac był przygotowany. Ponieważ prace przygotowawcze przeciągnęły się, a wspomniana wcześniej sala zamkowa okazała się za mała by pomieścić wiernych, książę zlecił przystosowanie jednego z tzw. domów kawalerskich na tymczasowy kościół ewangelicki. Miejsce to poświęcił 21 kwietnia 1765 pierwszy kaznodzieja nadworny Johan Benjamin Regehly.

2 maja 1765 r. położono kamień węgielny pod plebanię, natomiast 15 maja 1765 roku, w dniu imienin księżnej Zofii, położono kamień węgielny pod budowę kościoła. Z okazji tego ważnego wydarzenia odprawiono nabożeństwo w języku polskim i niemieckim. Budowę rozpoczęto według planów architekta Georga Ludwika Schirmeistera, który był projektantem prawie wszystkich ważniejszych budowli w Pokoju.

Z uwagi na budowę kościoła ze środków własnych księcia, trudnej sytuacji spowodowanej wojną siedmioletnią oraz sporymi wydatkami na ślub jego córki, księżniczki Fryderyki Zofii, prace trwały z przerwami aż 10 lat. Na zewnątrz kościoła zakończyły się one 17 sierpnia 1773 roku, zaś jego poświęcenie nastąpiło 8 sierpnia 1775 roku. Było ono połączone z uroczystym nabożeństwem w obu językach, po którym na zamku wydano wielkie przyjęcie. Wieczorem odbyły się wspaniałe pokazy sztucznych ogni na stawie Zofii.

Pod względem architektonicznym kościół łączy w sobie dwa style: fasadę zewnętrzną wykonano w stylu klasycystycznym, natomiast wnętrze harmonijnie łączy barok z przepychem rokoko. Obiekt jest jednym z cenniejszych zabytków z tej epoki w Polsce, a pod względem oryginalnego rozwiązania konstrukcyjnego więźby dachowej - to jedyny tego typu obiekt w Europie.

Rzut poziomy kościoła ma kształt owalny o wymiarach 21,5 x 12,2 m, natomiast cztery jego przybudówki są kwadratowe. Do każdej z nich prowadzi osobne wejście. Wieża zakończona zegarem i kopułą znajduje się przy wejściu, z którego korzystała rodzina książęca, dalej wiodło ono do oszklonej loży. W przybudówce wschodniej mieści się zakrystia. Znajdują się w niej portrety książąt oraz księży. Nad zakrystią znajduje się biblioteka przechowująca m.in. pozostałości woluminów książęcych, jakie ocalały po pożarze zamku w roku 1798. W przybudówce zachodniej, spełniającej obecnie rolę głównego wejścia, znajdują się schody prowadzące do zabytkowych organ.

Organy wbudowane zostały do kościoła w czerwcu 1774 roku. Budowniczym organów był Christian Siegmund Puchert z Oleśnicy. Instrument miał jeden manuał, który obsługiwał 10 głosów, zaś pedał 3 głosy. Prawdopodobnie od roku 1821 do 1828 organy milczały, gdyż nie spełniały swojej roli. 31 sierpnia 1828 roku zawarto umowę z organmistrzem Danielem Meiserem, który w owym czasie mieszkał w Pokoju. On to właśnie instrument rozbudował, dodając drugi manuał. Organy na przestrzeni lat wymagały napraw i strojenia. W 1905 roku instrument został zbudowany właściwie na nowo przez firmę Szlaga. Zakład ten prawdopodobnie naprawiał organy do 1945 roku. Następnie w latach 1994, 2008 i 2010 odbywały się kolejne prace mające na celu ich renowację. Były one nieustannie wykorzystywane podczas wielu koncertów odbywających się w Pokoju na przestrzeni minionych lat.

Pod wspomnianymi przybudówkami znajdują się grobowce rodziny książęcej. Pod zakrystią spoczywa książę Carl Christian, a także jego żona i dzieci. Wewnątrz kościoła mieszczą się dwa piętra balkonów, przez które przechodzi loża. Niegdyś zwieńczona była pięknym rzeźbionym w drewnie orłem śląskim, na swojej balustradzie ma herb księcia ozdobiony najwyższym orderem militarnym Danii – Orderem Białego Słonia.

Nad bogato rzeźbionym ołtarzem znajduje się ambona. Ołtarz zdobią cztery obrazy „Ostatnia Wieczerza” i „Przemienienie pańskie” malarza dworskiego Beuthesa oraz „Zmartwychwstanie” i „Wniebowstąpienie” autorstwa Ernsta. Wnętrze kościoła pomalowano na biało. Rokokowe ozdoby, listwy gzymsowe są złocone, a elementom roślinnym nadano barwy zielono - czerwone. Obok ołtarza znajduje się chrzcielnica, która kilka lat temu została odremontowana. Można więc zobaczyć jak wyglądało wnętrze kościoła dawniej.

Liczba wiernych w parafii stopniowo rosła. W roku 1792 było ich 645, w roku 1811 – 1100, w roku 1816 - 1382 , w roku 1861 - 1411, w roku 1927 - 1268 wiernych. Obecnie liczba ta ciągle się zmniejsza i tak w roku 1975 było 136 wiernych, w roku 1985 -131, w roku 1995 – tylko 109, obecnie do Parafii należy 94 wiernych.

W Parafii służyli następujący księża:

Johann Benjamin Regehly 1765 – 1809
Carl Benjamin Fichtner 1809 – 1857
Herrmann Immanuel Reissmann 1858 – 1860
Carl Gustav Gneist 1861 – 1879
Robert Suchner 1879 – 1924
Artur Opale 1924 – 1945
Cramer 1945 – 1946
Hugon Pudell 1946 – 1976
Józef Schlender 1977 – 2011
Eneasz Kowalski 2011 – do nadal

Obok kościoła ewangelickiego usytuowany jest cmentarz. Pochodzi on z tego samego okresu co kościół. Znajduje się tu cenny, neoklasyczny grobowiec nadleśniczego Heinricha von Burgsdorfa, zmarłego w 1806 roku. Przedstawia on postać kobiety, naturalnej wielkości, opartej o postument z urną. Rzeźbę wykonano z piaskowca. Można zobaczyć tu również grobowiec księżnej Amalii, matki księżnej Heleny zmarłej w 1847 roku. Obok tego grobowca stoi biały, marmurowy krzyż. Spoczywa tu księżna Wilhelmina, żona księcia Mikołaja. Cmentarz jest zadbany, gdyż wciąż chowani są tu ewangelicy zamieszkujący Pokój. Drugim ważnym aspektem dobrej kondycji cmentarza jest to, że ciągle dbają o niego zarówno parafianie, jak i potomkowie pogrzebanych tam ludzi. Całość prezentuje się niczym zbiór dzieł sztuki. Nagrobki posiadają niespotykaną dziś formę. Są wśród nich figury osób, porcelanowe książki, dębowe rzeźbione krzyże, nagrobki betonowe imitujące pnie drzewa. Najstarsze nagrobki pochodzą z początku wieku XIX, ale wiemy, że nie są to najstarsze groby na cmentarzu. Spora część nagrobków została skradziona, a część zepchnięta w zadrzewiony kawałek cmentarza, dlatego trudno jest odczytać z nich jakiekolwiek napisy. Wśród spoczywających na cmentarzu wiernych przeważają osoby narodowości niemieckiej, choć można trafić też na polsko brzmiące nazwiska. Pochowani są tu także trzej Grecy.

O teraźniejszości parafii dowiedzieliśmy się od księdza Eneasza Kowalskiego, tutejszego księdza ewangelickiego. Parafia Ewangelicka w Pokoju to nie tylko niezwykle bogata przeszłość i historia sięgająca XVIII wieku, ale to także współczesność. O bogactwie historycznym parafii świadczy przede wszystkim zabytkowy Kościół Księżnej Zofii, zabytkowy cmentarz, plebania i dom parafialny. Natomiast o współczesności parafii świadczą obecnie wydarzenia i życie religijne niewielkiej ilości parafian. Parafia w Pokoju jest parafią diasporalną, czyli społecznością rozrzuconą na większym obszarze terytorialnym. Parafianami są nie tylko mieszkańcy Pokoju, ale także okolicznych miejscowości. Dzisiaj główną formą spotkań są coniedzielne i świąteczne nabożeństwa. Głównym punktem każdego nabożeństwa jest kazanie, oparte o tekst biblijny. Oprócz nabożeństw parafianie spotykają się na plebani przy kawie lub herbacie. Takie spotkania organizowane są raz w miesiącu. Organizowane są spotkania rodzinne, w które włączają się dzieci, młodzież i dorośli parafianie. Okazyjnie odbywają się koncerty, jak choćby koncert kolęd. W naszej parafii mamy grupkę dzieci i młodzieży. Regularnie odbywają się lekcje religii. W związku z niewielką ilością dzieci z danego rocznika lekcje religii w Pokoju odbywają się jednoosobowo. Raz w miesiącu dzieci spotykają się w niedzielę na szkółce niedzielnej, czyli specjalnym nabożeństwie dla dzieci. Okazyjnie odbywają się przedstawienia, inscenizacje i scenki biblijne z udziałem dzieci i młodzieży. Dzieci i młodzież biorą czynny udział w uroczystych nabożeństwach czytając przed ołtarzem teksty biblijne. Parafia w Pokoju po raz pierwszy włączyła się w akcję „Prezent pod choinkę”. Udział w akcji, oprócz parafian, wzięły Publiczne Gimnazjum i Szkoła Podstawowa w Pokoju. Zebrane paczki trafiły do najuboższych dzieci na Ukrainie. W okresie wielkiego postu prowadzona była akcja „Skarbonka diakonijna”, mająca charakter ekumeniczny, ponieważ włącza się w nią również Caritas Kościoła Katolickiego i Eleos Kościoła Prawosławnego. Celem akcji jest pomoc osobom schorowanym i starszym potrzebującym wsparcia. W akcję tę włączyły się również szkoły. Z wieży kościoła codziennie o godzinie 12 usłyszeć można hejnał, a w okresie Świąt Bożego Narodzenia kolędy w aranżacji na trąbkę.

Parafia ewangelicka w Pokoju utrzymuje również bardzo dobre relacje ekumeniczne. Naprzemiennie w kościele ewangelickim i katolickim, w drugiej połowie stycznia, odbywają się nabożeństwa w ramach Tygodnia Modlitwy o Jedność Chrześcijan. Ekumeniczny akcent ma także Festiwal Zabytkowych Parków i Ogrodów im. Carla Marii von Webera, który odbywa się w obu kościołach i w sali parafialnej. Festiwal ściąga miłośników muzyki klasycznej z bliska i daleka. W parafii wydawany jest informator parafialny „Znak Pokoju”, w którym zamieszczane są informacje o tym, co wydarzyło się w parafii, a także plany i zamierzenia na najbliższą przyszłość.

Parafia Ewangelicka w Pokoju wraz z bogatą historią tworzy także dziś wizerunek miejscowości. Bo najważniejsze jest, aby przy różnorodności, także wyznaniowej, potrafić stworzyć jedność w społeczeństwie naszej małej ojczyzny – Pokoju.

Bibliografia: