Parafia Rzymskokatolicka w Pokoju

W pierwszych latach po założeniu miejscowości Carlsruhe - Pokój w 1748 r. katolicy Pokoju przynależeli do miejscowości Bąkowice w powiecie namysłowskim. W tamtejszym kościele miały miejsce chrzty i tam zawierano związki małżeńskie. Pogrzeby odbywały się również na cmentarzu w Bąkowicach. Mieszkańcy Carlsruhe - Pokój konfesji katolickiej w 1796 roku należeli także do kościoła w Miejscu. Dotarcie do tych kościołów sprawiało wiele niedogodności mieszkańcom Pokoju, tym bardziej, że społeczność rzymskokatolicka wciąż się powiększała. Przybywało służby na dworze, muzyków kapeli i artystów teatru pałacowego. Okoliczności te oraz prośby mieszkańców skłoniły księcia Eugena von Württemberg do podjęcia decyzji ufundowania kościoła katolickiego. Pod koniec XVIII wieku parafia katolicka znacznie się powiększyła. W 1787 w Pokoju było 551 mieszkańców. W 1798 roku było już 952 mieszkańców. Katolików było wtedy łącznie z dziećmi 230. Dołączyli jeszcze katolicy z Krogulna i Zieleńca około 300, którzy wtedy należeli do Biestrzykowic w powiecie namysłowskim.

W budowę kościoła zaangażował się inspektor huty - pan Baumann z Krogulna, który w kwietniu 1796 roku w imieniu wyznawców religii rzymskokatolickiej zwrócił się oficjalnie do Księcia Eugeniusza von Württemberg, aby dla tej konfesji wybudował kościół. Książę natychmiast wyraził swoją zgodę, wyznaczył odpowiednią lokalizację i zainteresował się również sprawą ustalenia utrzymania dla duchownego.

Książę odstąpił parafii katolickiej lewe skrzydło cieplarni zwanej też oranżerią. Wnętrze to było wystarczające dla tej małej parafii. Wyznaczył również roczną sumę 50 talarów rocznie dla duchownego. Parafia zobowiązała się do miesięcznej składki 100 talarów rocznie, a generalny wikariat biskupi 24 talarów na utrzymanie kościoła. Środki te były wystarczające, aby otrzymać koncesję do budowy nowego kościoła zarówno przed Izbą Królewską, jak i Książęco - Biskupim Wikariatem Generalnym we Wrocławiu.

26 sierpnia 1794 roku władze kościelne zezwoliły na budowę kościoła. W maju następnego roku akt koncesyjny został zatwierdzony pieczęcią królewską. Książę ufundował potrzebne do budowy kościoła i małej dzwonnicy materiały budowlane, a księżna ofiarowała figurę Matki Boskiej z alabastru oraz chrzcielnicę. Nie tylko katolicka społeczność, na której czele stał pan Baumann, wykazała duże zaangażowanie w budowę świątyni, ale również wielu obcych dobroczyńców. Gdy jeszcze brakowało dzwonu, na msze katolików zapraszały dzwony ewangelickiego kościoła Zofii. W źródłach podkreślana jest harmonia pomiędzy protestantami i katolikami.

Kościół został poświęcony 8 lipca 1796 r. Pierwszym proboszczem został ks. Jakub Strohalm, który 2 sierpnia przez Książęco - Biskupi Wikariat Generalny został konfirmowany. Był osobą uczciwą i pracowitą, posiadającą pełną aprobatę wiernych. W zgodzie żył z protestantami. Był przyjacielem pastora oraz inspektora szkolnego Regehliego.

Już w 1797 r. kościół powiększono. Dobudowano nawę wejściową, wystrojono wnętrze i ustawiono krzyż. W 1797 wybudowano też katolickie probostwo, mieszkanie organistów oraz szkołę katolicką. Miało to miejsce pod nadzorem pierwszego duszpasterza. Godnym uwagi jest fakt, że ewangelicy na cel budowy przeznaczyli najwyższą ofiarę w wysokości 60 talarów. Większość gmin należących do włości Carlsruhe – Pokój zaangażowała się finansowo: Krogulno dało 20 talarów, Zieleniec 12, Miejsce 6, Świerczów 6. Wiele miejscowości nienależących do włości Carlsruhe swoją pracą ręczną, transportem przyczyniło się również do wykończenia budynku, np. Domaradz, jak i dalej położone gminy Siołkowice, Zagwiździe, Dąbrówka, Popielów i Dąbrowa i wiele innych. Tak powstały w Pokoju być może najpiękniejsze na dawnym Górnym Śląsku budynki probostwa i szkoły. 1 listopada 1797 roku parafia katolicka zaangażowała wskazanego przez księcia nauczyciela dla uczniów szkoły katolickiej, który również był organistą. Był to absolwent Seminarium Głównej Katolickiej Szkoły we Wrocławiu Johann – Józef Bernatzky, ur. 10 sierpnia 1780 na Dolnym Śląsku w miejscowości Biestrzyków. Bernatzky był bardzo uzdolnionym muzykiem, który również grał w orkiestrze pałacowej, muzykował też wespół z kompozytorem Carlem Marią von Weberem. W 1806 i na początku 1807 roku Weber regularnie odwiedzał kościół katolicki.

Podczas odprawianych mszy świętych w jedną niedzielę głoszono kazania w języku polskim, w następną w języku niemieckim. W mszach uczestniczyło zawsze wielu mieszkańców okolicznych wiosek. W 1845 roku dobudowano dopiero wieżę kościoła. Otrzymała ona, jako upiększenie głowicę i krzyż. Na koszty z tym związane zebrano dobrowolne składki z różnych konfesji. Przy budowie wieży kościelnej uczestniczyli: mistrz budowlany Schubert, mistrz ciesielski Lauer ze swoim zespołem, mistrz blacharski Drehwiz. Do głowicy wieży włożono dokument o powstaniu i początkach kościoła katolickiego. Dokument informuje, że Książę Eugeniusz von Württemberg udostępnił miejsce i zezwolił na budowę wieży, a także udostępnił wszystkie materiały budowlane.

Według opisu Pokoju przez Regehliego w starym kościele były trzy ołtarze. Ołtarz główny z obrazem ukrzyżowanego Jezusa, frontalnie zwrócony na wschód, z prawej i lewej strony znajdowały się dwa małe ołtarze, jeden poświecony św. Eugeniuszowi, a drugi św. Hubertusowi, który jest patronem Württembergii. Pierwszy z ołtarzy powstał na pamiątkę założyciela Pokoju, drugi poświęcony był patronowi Württembergii. Ołtarze przechodziły przemiany, jeden z ołtarzy bocznych zaginął, a o drugim ołtarzu wspomina się w protokole wizytacyjnym z dnia 12 października 1864 roku, że był on poświęcony Niepokalanej Najświętszej Marii Pannie. Odznaczał się skromnością i został zbudowany zgodnie z przepisami kościelnymi. Stary kościół poświęcony był św. Eugeniuszowi, a tytularne święto każdorazowo obchodzono 14 września - zawsze w drugą niedzielę w miesiącu wrześniu. Od 1 kwietnia 1903 r. kościół stał się samodzielnym probostwem w miejsce uprzedniej kuratii. Stary kościół położony był z lewej części ronda od strony Namysłowa. Obecnie znajduje się w tym miejscu budynek mieszkalny oraz krzyż przydrożny.

Parafia rzymskokatolicka zaczęła szybko się rozwijać i wnętrze kościoła było już zbyt ciasne, aby pomieścić parafian. Zaistniała potrzeba budowy nowego kościoła. Ks. Repetzki podjął starania o nowy kościół lub rozbudowę starego. Napotkał on wiele trudności formalno – finansowych. Dzięki zbiórkom i kolektom suma przeznaczona na budowę pozwoliła rozwiać wcześniejsze wątpliwości i 9 lutego 1907 roku kardynał ogłosił rozpoczęcie budowy nowego kościoła, który służy wiernym do dnia dzisiejszego. Fundatorami kościoła byli także m.in.: lekarz Tirala, pracownik poczty Aleksandra Gora, panna Marta Olschowska, Gregora i Zusanna Kopka, ksiądz Olbrich, rodzina Kupsch.

Po długich rokowaniach z władzą, po śmierci księcia Mikołaja 11 sierpnia 1907 r. został wmurowany kamień węgielny pod budowę nowego kościoła. W uroczystości tej oprócz oficjalnych osób i duchownych udział wzięli: Jej Królewska Wysokość Księżna Matylda z damą dworu panną von Strantz, pełnomocnik dworski Gottfried von Freier, były organista księcia Mikołaja hrabia Reischach z małżonką, ks. Dziekan Musiol z Siołkowic, ks. Proboszcz Goretzki z Fałkowic, ks. Lukowicz z Czarnowąs, ks. Flascha z Kup, ks. Hiller z Kowalowic.
Kościół budowano w stylu barokowym według projektu architekta Ludwika Schneidera z Wrocławia. Poświęcenia kamienia węgielnego dokonał książęco – biskupi komisarz ks. dziekan Anders z Biestrzykowic i ks. Losse z Bąkowic. Prace budowlane zlecono mistrzowi murarskiemu Kittnerowi z Namysłowa i jego współpracownikowi Sperlingowi. Większość materiałów dostarczyli na plac budowy za darmo mieszkańcy z sąsiednich wiosek Biestrzykowic, Bąkowic i Fałkowic. Prace ciesielskie wykonali mistrz ciesielski Kriche ze swoim pomocnikiem Kruberem z Namysłowa, prace blacharskie wykonał mistrz Emmerling z Opola, prace stolarskie mistrz stolarski Beck z Pokoju, prace dekarskie mistrz Schlums z Mąkoszyc. Ozłocona metalowa ogniowa kula i krzyż, po poświęceniu przez proboszcza, zostały przy dużym udziale wiernych i uczniów szkoły wciągnięte na szczyt wieży i umocowane. Opis historii budowy kościoła został umieszczony w głowicy wieży. Dwa witraże obok ołtarza głównego przedstawiające św. Hubertusa i św. Eugeniusza były darem patrona - króla Württembergii, a 4 pozostałe witraże w nawie krzyżowej podarował dostawca dworski – kupiec Klupsch z Pokoju, proboszcz z Fałkowic ks. Goretzki, sekretarz urzędu Pocztowego Olbrich z Pokoju, właściciele mleczarni z Miodar – Meienberg. Prace sztukatorskie wykonała Firma Kinnka - Volkel z Wrocławia. Ołtarz został wykonany według projektu artysty malarza Georga Poppe. 18 lipca 1908 r. kościół po wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego został poświęcony.

Wówczas w skład katolickiej rady parafialnej wchodzili: lekarz dr Tiralla, kupiec Kupsch, sekretarz sądu Hiersemann, kupiec Ratton, mistrz szewski Kampa, rencista Mayer. Powiatowym inspektorem budowlanym był Schaeker; natomiast nadwornym kaznodzieją i powiatowym inspektorem szkolnym Suchner.

Proboszczem kościoła katolickiego był ks. Raczek; a technikiem budowlanym Georg Jonas. W szkole katolickiej pracowali powiatowy inspektor szkolny Reimann, kierownik szkoły i organista Jorek, nauczyciel Fuhrmann, nauczyciel Buchal.

Kościół pod wezwaniem „Podwyższenia Krzyża Świętego” posiada u góry po lewej stronie prezbiterium, tzw. Lożę Królewską – oratorium, ponieważ władcą Carlsruhe wówczas był Wilhelm II von Württemberg. Drogę krzyżową ufundował książę Albrecht, ojciec księcia Ferdynanda.

Duchowni, którzy przy tym kościele działali od momentu jego poświęcenia do 24 sierpnia 1845 roku to: ks. Stroholm, ks. Zimmermann, ks. Pawellek, ks. Kias, ks. Psiorz, ks. Braschke, ks. Janski, ks. Kindler, ks. Funke, ks. Jarolin, ks. Wodarz.

Organiści, którzy przy kościele działali i równocześnie byli nauczycielami dwóch klas szkolnych to: Harnetzky, Pfeiler, Rauprich, Veith.

Od 1845 roku począwszy duszpasterzami tutaj byli:

W czasie budowy wieży lokalista ks. Wadarz.
Od 30 października 1850 roku ks. Razin, który w 1852 r. mianowany został proboszczem w Pawłowicach,
Od 25 kwietna 1854 r. wikary ks. Franciszek Krause z Gościęcina, który przejął Curatię i pozostał do śmierci w 1896 roku w Carlsruhe.
21 lipca 1896 przybył z Wołczyna ks. Wiktor Repetzki
Od 3 sierpnia 1898 r. do 1936 r. ks. Maximilian Raczek z Toszka
W latach 1936 – 1938 Harald Weinert
Od 24 maja 1938 do 1958 r. ks. Helmut Ruprich
W latach 1958 – 1995 ks. Jan Chwaliński
W latach 1995 – 2010 ks. Kazimierz Balak
W 2010 ks. Mariusz Budziarek
Od 2010 ks. Krzysztof Rusinek, który sprawuje tę funkcję nadal.

Ozłocona metalowa ogniowa kula i krzyż, po poświęceniu przez proboszcza, zostały przy dużym udziale wiernych i uczniów szkoły wciągnięte na szczyt wieży i umocowane. Opis historii budowy kościoła został umieszczony w głowicy wieży.

Obecnie przy wejściu do nowego kościoła, po lewej stronie została umieszczona tablica marmurowa ze starego kościoła, która wymienia fundatora oraz rok budowy. Za kościołem znajduje się grota poświęcona Matce Boskiej, która została wybudowana przez księdza Rupricha.

W 2008 r. odbyła się msza upamiętniająca 100 - lecie istnienia nowego kościoła.

W 2010 r. do parafia liczyła 2049 parafian. Obecnie w kościele działają wspólnoty: ministranci, Caritas, Żywy Różaniec.

Źródła:
www.parafiapokoj.pl
Schmidt J., Pokój monografia, Pokój 1998.
Cajdler Z. Kronika Pokoju
Historia parafii katolickiej w Pokoju wg lokalnej gazety – „Obserwator Pokoju”.
Historia katolickiej parafii Carlsruhe - Pokój, ks. Radca BÜTTNER
Informacje, materiały uzyskane od ks. K. Rusinka

Alina Kalbrun

oraz uczniowie:
Wiktoria Krent
Wiktoria Olszewska
Seweryn Łakomski
Kasper Kulczyński