Pokój - historia
Pierwsze wzmianki o wsi Pokój datują się od 1747 roku.
Za założyciela osady uważa się, pochodzącego z bogatej arystokratycznej rodziny, Księcia Württenbergii, C. CH. Erdmanna. Początkowo zamierzał tu zbudować jedynie letnią rezydencję; zamek myśliwski.
_zdjecie198
W tym celu zlecił budowę tzw. zwierzyńca, zajmującego powierzchnię 640 ha. Otoczony był on wysokim ogrodzeniem. W samym centrum zbudowano drewniany zamek, który pełnił już funkcję stałej rezydencji letniej rodziny książęcej. Zamek miał charakter warowny - wokół niego istniała palisada oraz fosa z wodą, nad którą przerzucono dwa mosty zwodzone. Niestety już 31.10.1751 roku wybuchł pożar, w wyniku którego zamek ten spłonął, ale zaraz przystąpiono do budowy następnego, bardziej masywnego. Wokół zamku poza placem zamkowym wybudowano także osiem dworskich oficyn, nazwanych domami kawalerskimi, za którymi znajdowały się zabudowania gospodarcze. Domy kawalerskie przeznaczone były w zasadzie głównie dla służby dworskiej, mimo tego jeden z nich został przeznaczony na kościół ewangelicki, a następnie przekształcono go w teatr. Równocześnie z budową zamku przystąpiono do prac na rzecz stworzenia ogrodu francuskiego, za którym nieco później powstał angielski park. Ogród dzielił się na cztery części oprócz kwiatów, krzewów i drzew znalazły się także stawy, place zabaw, labirynt oraz amfiteatr.
Salon wodny - piękna budowla z technicznymi finezjami, którą ogród był zakończony po kilku latach runęła. Park angielski powstawał w latach 1780-90. Znalazły się w nim dwa zamki; na Winnej Górze oraz szwedzki, rotunda, strzelnica, latarnia, ptaszarnie, a także pomniki. Niestety zamek szwedzki spalił się w 1912 roku podczas burzy, a zamek na Winnej górze w latach dwudziestych naszego wieku przekształcono na kawiarnię. Do najciekawszych pomników należały: postacie generałów Schwerina, Winterflda, Keitha Ziethena oraz Fryderyka II. Z innych budowli wymienić należy: świątynię Matyldy, łaźnie, dom lalek, rzeźby na placu Minewry, pomnik zwycięstwa, pomnik lwa oraz kilka popiersi. Obok wejścia do parku stało kilka głazów narzutowych z wyrytymi sentencjami. Aktywność rozwinęło tu bractwo kurkowe, powstałe w 1765 roku, które stało się ozdobą wszystkich uroczystości dworskich. W 1780 roku książę postanowił założyć winnicę na zboczu Winnej Góry. Nie odegrała ona jednak wielkiej roli w historii miejscowości, ponieważ na początku XIX wieku uległa zniszczeniu w czasie silnego mrozu.
W 1756 roku na wyspie jeziora Zofii zbudowano zamek z przyległym amfiteatrem. Tuż obok, na mniejszej wyspie usytuowano tzw. Gwiaździstą Twierdzę. Na uwagę zasługuje także zamek letni, który został przekształcony później na Dom Koncertowy. W I połowie XIX stulecia Pokój uchodził za ważny ośrodek kulturalny. Przez pewien czas pracował tutaj światowej sławy kompozytor C.M. von Weber.
Wraz ze wzrostem liczby mieszkańców Pokoju, wystąpiła potrzeba budowy kościoła, z tego powodu książę zdecydował w roku 1765 przekształcić jeden z domów kawalerskich w tymczasowy kościół ewangelicki, który zyskał miano jednego z najpiękniejszych na Śląsku. Uroczystość poświęcenia kościoła odbyła się w roku 1775. Msze święte odbywały się w języku niemieckim i polskim. W 1908 roku oddano nowy kościół katolicki, a stary przekształcono na salę gimnastyczną i umieszczono tam towarzystwo katolickie.
Pierwszą szkołę w Pokoju otwarto w 1760 roku. Natomiast 1837 roku otwarto Szkołę Szycia dla dziewcząt, a także szkołę gospodarstwa domowego panny Fischer. Znaczące ożywienie atrakcyjności miejscowości Pokój nastąpiło z chwilą utworzenia przez radcę sanitarnego dr Freunda, w połowie XIX wieku, uzdrowiska gdzie leczono dolegliwości reumatyczne. Pokój stał się renomowanym kurortem - kuracjusze przybywali tutaj z całych Niemiec. W latach 20-tych ośrodek przejęło górnictwo i wtedy dokonano jego poważnej modernizacji. Zaczęły działać takie zakłady jak: gorzelnia, sieciarnia, kuźnia, potem fabryka wełny drzewnej. Główną produkcją był olejek z igliwia sosnowego, eksportowany do wielu krajów.
Dzięki kolei powstała obok dworca nowoczesna cegielnia.
Do roku 1945 Pokój posiadał prawa miejskie i liczył 4000 mieszkańców (obecnie 1500).
Na skutek działań wojennych Pokój został zniszczony, uległ spaleniu pałac myśliwski, rozebrano szereg budowli w parku, a sam park uległ znacznej dewastacji.
Obecnie Pokój ma mało ze swojej dawnej świetności i nie posiada już charakteru ośrodka rekreacyjnego, ani uzdrowiska. Mnóstwo obiektów już nie istnieje lub znajduje się w złym stanie i wymaga renowacji.
Kalendarium wydarzeń historycznych
1688 r. | - pierwsze wzmianki o tym, że tereny, na których w późniejszych latach założono miejscowość Pokój, były już we władaniu Württenbergów, którzy weszli w ich posiadanie drogą koligacji, jako ślubne wiana oraz drogą zakupów |
1715 r. | - opracowano projekt pałacu w Pokoju |
- urodził się w Brzozowcu (koło Bierutowa ) książę C.CH.Erdmann |
|
1719 r. | -pierwsze o tym, że majątek Nowy Folwark, przy którym założono Pokój, należał do majątku Krogulnej |
1719 r. | - książę Ulrych II dziedziczy dobra hr. Rederna |
1744 r. | - książę C.CH.Erdmann von Württenberg -Oels dziedziczy w spadku po zmarłym Christianie Ulrychu II von Württenbergu |
1748 r. | - budowa Zwierzyńca oraz alei - narodziny miejscowości |
1748 r. | - założenie bractwa kurkowego |
18.03.1749 r. | - położenie pierwszego kamienia węgielnego pod budowę I zamku |
1749 r. | - budowa pierwszego domu kawalerskiego |
04.03.1750 r. | - poświęcenie pierwszego zamku |
31.10.1751 r. | - pożar I zamku |
1752 r. | - budowa II zamku |
1752 r. | - likwidacja fosy i ostrokołu |
1753 r. | - budowa Jeziora Jeleniego |
1754 r. | - budowa domu przy '' Erdmannstern '' |
1754/1755 r. | - budowa stawów : Zofii i Fryderyki |
15.05.1755 r. | - pierwsza zabawa z występami artystycznymi na wyspie Zofii |
1756 r. | - budowa i oddanie do użytku pałacyku na wyspie Zofii |
1756 r. | - rozpoczęcie budowy teatru |
07.07.1760 r. | - budowa pierwszej szkoły w Pokoju |
1760 r. | - budowa stawów: Wilhelminy, Augusty i Marii |
1763 r. | - osiedlenie się pierwszych 13 rzemieślników |
1763 r. | - budowa kanału pomiędzy jeziorem Szwedzkim, a jeziorem Zofii |
19.06.1764 r. | - książę C.CH von Erdmann otrzymuje zezwolenie na budowę kościoła ewangelickiego |
1765 r. | - przekształcenie domu kawalerskiego na tymczasowy kościół ewangelicki |
1765 r. | - początek budowy kościoła ewangelickiego |
1765 r. | - powstanie gildii strzeleckiej, pierwsze strzelanie królewskie |
08.02.1765 r. | - pierwszym pastorem parafii w Pokoju zostaje Regehli |
1765 r. | - Pokój zamieszkuje już 20 rodzin rzemieślniczych |
1765 r. | - bractwo kurkowe posiada 13 członków |
06.08.1773 r. | - bractwo kurkowe w Pokoju posiada własną strzelnicę i własną siedzibę |
1767-1771 r. | - przerwa w budowie kościoła ewangelickiego |
1767 r | - budowa szkoły oraz domów dla rzemieślników |
1768 r. | - księżna Zofia dziedziczy Oleśnicę |
1773 r. | - wzmianki o cmentarzach : ewangelickim, katolickim, żydowskim |
08.08.1775 r. | - poświęcenie nowego kościoła ewangelickiego |
1775 r. | - przekształcenie tymczasowego kościoła w teatr |
1776 r. | - budowa salonu wodnego (wodotrysk) |
1778 r. | - wybuch epidemii biegunki |
1779 r. | - dobudowa II piętra zamku |
1780 r. | - budowa winnicy oraz zamku na Winnej Górze |
1780 r. | - początek budowy parku angielskiego |
1780 r. | - otwarcie terenu jezior połączonych kanałami dla ruchu turystycznego |
1780 r. | - budowa świątyni Apollina |
1780 r. | - budowa latarni nad jeziorem Heleny |
1781 r. | - kościół otrzymuje żelazną galerię w miejsce kamiennej |
1785 r. | - cena wiadra czerwonego wina -5 talarów i 10 gr. sr. |
1785 r. | - książę zlecił bicie 2000 monet srebrnych z własnym wizerunkiem |
1785 r. | - otwarcie szkoły za kościołem ewangelickim |
1787 r. | - Pokój liczy 91 rodzin - 551 mieszkańców |
1787 r. | - budowa ptaszarni w parku |
1787 r. | - budowa tzw. mleczarni w parku |
1789 r. | - wieża kościoła otrzymuje drewnianą galerię w miejsce poprzedniej |
1789 r. | - wizyta króla Fryderyka Wilhelma w Pokoju |
1790 r. | - przekształcenie domu przy Gwieździe Erdmanna w przechowalnię prochu |
1790 r. | - budowa stawu Heleny |
1790 r. | - ustawienie pomnika Fryderyka Wielkiego w parku |
1791 r. | - złote gody pary książęcej |
19.06.1792 r. | - śmierć założyciela Pokoju księcia C.CH. Erdmanna, którego prochy pochowano w podziemiach kościoła ewangelickiego |
1792 r. | - podział majątku |
1792 r. | - Pokój liczy 842 mieszkańców |
1792 r. | - ustawienie pomnika Fryderyka Wilhelma II w parku |
1792 r. | - otwarcie hotelu ''Stadt Meinigen'' |
25.03.1793 r. | - śmierć żony założyciela Pokoju |
1793 r. | - władzę obejmuje książę Eugeniusz Henryk |
1793 r. | - przebudowa teatru |
1794 r. | - przebudowa teatru |
1794 r. | - utworzenie zespołu muzycznego |
1795 r. | - budowa domu nadleśniczego Burgsdorfa |
1795 r. | - kopia rzeźby z Pokoju na wystawie w Berlinie |
08.07.1797 r. | - poświęcenie kościoła katolickiego |
1797 r. | - budowa biblioteki książęcej |
- pożar pałacu w Pokoju |
|
1798 r. | - Pokój liczy 952 mieszkańców |
1798 r. | - gildia liczy 263 członków |
1798 r. | - wizyta Michała Wyszkowskiego w Pokoju |
1805 r. | - budowa pałacu letniego |
1806 r. | - remont pałacu Zofii |
1806 r. | - przybył do Pokoju Karol Maria Weber |
1806 r. | - likwidacja teatru w Pokoju (wojny napoleońskie) |
1810 r. | - budowa doryckich przedsionków przy domach kawalerskich |
1816 r. | - Pokój liczy 2393 mieszkańców |
1817 r. | - Pokój nabywa prawa targowe |
1819 r. | - zamontowano zegar na wieży kościoła ewangelickiego |
1820 r. | - budowa pomnika przy tzw. ''Erdmannstern'' |
1822 r. | - rządy obejmuje książę Eugeniusz |
1822 r. | - uszkodzenie wieży kościoła ewangelickiego w wyniku uderzenia piorunu |
1823 r. | - ponowne otwarcie teatru |
1825 r. | - przebudowa ronda |
1825 r. | - przebudowa Elizjum |
1825 r. | - budowa pomnika księżnej Matyldy |
1825 r. | - śmierć księżnej Matyldy oraz księcia Wilhelma |
1826 r. | - wieża kościoła otrzymała miedziany dach |
1827 r. | - wystawienie w Pokoju ''Wolnego strzelca'' Webera |
1833 r. | - urodził się geolog Ferdynand Freich von Richthofen |
1840 r. | - rozebranie domu koncertowego |
1840 r. | - przebudowa domu winnoogrodnika na cele gildii strzeleckiej |
1840 r. | - rozebranie zamku Zofii |
1847 r. | - dr Freud uruchamia uzdrowisko |
1848 r. | - aktywna działalność ośrodka republikańskiego w Pokoju |
1852 r. | - budowa szosy do Opola |
1856 r. | - otwarcie Domu Dziecka |
1857 r. | - rządy obejmuje książę Eugen Erdmann |
1860 r. | - dr Freud sprzedaje księciu uzdrowisko |
1860 r. | - budowa willi księcia Pawła (Paulsburg) |
1860 r. | - są tu 192 domy |
1860 r. | - założono w Pokoju pierwsze oświetlenie ulic |
1860 r. | - początek wielkich prac ziemnych przy usypywaniu wzgórz |
1860 r. | - w ostatnim dziesięcioleciu rocznie udzielano 20-25 ślubów, urodzeń było 90, zaś zgonów 70 |
1861 r. | - Pokój liczy 2364 mieszkańców (1411 ewangelików, 825 katolików oraz 128 żydów); - było tu 55koni, 191 krów, 39 wołów oraz 5 osłów. |
1861 r. | - w szkole ewangelickiej było 280, w katolickiej 133 oraz w żydowskiej 41 uczniów |
1861 r. | - przejęcie uzdrowiska przez księcia |
1863 r. | - ustawienie w parku żeliwnego lwa |
1864 r. | - jest tu 103 posesjonatów mających poniżej 5 morgów, 58 mających powyżej 5 morgów, w tym tylko jeden mający 42 morgi; stało tu 300 domów |
1865 r. | - Pokój tworzył osadę miejską |
1874 r. | - ustawienie w parku kolumny zwycięstwa (Germanii) |
1875 r. | - rządy przejmuje książę Wilhelm Eugeniusz |
1877 r. | - spalenie się teatru |
1877 r. | - rządy przejmuje książę Wilhelm |
1885 r. | - otwarcie szpitala, fundacji księżniczki Heleny |
1886 r. | - ustawienie pomnika księcia Eugeniusza Erdmanna |
01.10.1889 r. | - otwarto linię kolejową z Namysłowa do Opola przez Pokój |
1891 r. | - uruchomienie cegielni przy dworcu |
1891 r. | - budowa nowej biblioteki |
1896 r. | - rządy przejmuje książę Mikołaj |
1900 r. | - w ostatnim dziesięcioleciu 7 rodzin wyemigrowało do Ameryki oraz 15 do Galicji |
1900 r. | - jest rokiem przełomowym w rozwoju Pokoju. Następuje jego stopniowy upadek, gdyż jego właściciel szczególnie się nim nie interesował. Również zabytki rodzinne nie interesowały ówczesnego właściciela |
27.021903 r. | - umiera bezpotomnie książę Mikołaj, a całość dóbr łącznie z Pokojem odziedziczył król Wilhelm II von Württenberg |
1904 r. | - pierwsza wzmianka o powstaniu OSP w Pokoju |
1905 r. | - Pokój liczy 2543 mieszkańców |
18.07.1908 r. | - poświęcono i oddano do użytku nowy kościół katolicki, którego pierwszym proboszczem był ks. Raczek |
1908 r. | - wybudowano i oddano do użytku nowy gmach sądu |
1912 r. | - pożar zamku szwedzkiego |
1914 r. | - wielka akcja transportowania głazu narzutowego do parku na pamiątkę założyciela Pokoju |
1921 r. | - śmierć króla Wilhelma II |
1921 r. | - rządy obejmuje ostatni panujący tu książę Albrecht Eugeniusz |
1921 r. | - w plebiscycie oddano 1877 głosów na Niemców oraz 25 na Polaków |
1923 r. | - ostatnia restauracja i przebudowa pałacu |
1923 r. | - przekształcenie zamku na Winnej Górze na cukiernię |
1924 r. | - ustawienie przed kościołem ewangelickim pomnika upamiętniającego poległych w I wojnie światowej żołnierzy i mieszkańców Pokoju |
1925 r. | - utworzenie Górniczego Ośrodka Sanatoryjnego |
1925 r. | - Pokój liczy 2578 mieszkańców |
1925 r. | - budowa szkoły ponadpodstawowej |
08.08.1925 r. | - uroczyste obchody 150 - lecia kościoła ewangelickiego |
1927 r. | - umieszczenie tablicy z popiersiem księżnej Matyldy na kamieniu w parku |
1927 r. | - oddano do użytku kort tenisowy przekształcany zimą w lodowisko |
1927 r. | - modernizacja uzdrowiska |
1927 r. | - oddano do użytku budynek parafii ewangelickiej |
1929 r. | - modernizacja kąpieliska |
1930 r. | - rozebrano budynek z salą koncertową |
1930 r. | - renowacja wszystkich zabytków w Pokoju |
1933 r. | - wielki koncert pt. "C. M.von Weber w Carlsruhe" |
1933 r. | - Pokój liczy 2625 mieszkańców |
1936 r. | - zmarł ks. Maksymilian Raczek |
1937 r. | - parafię w Pokoju obejmuje ks. Helmut Rupprich |
11.10.1938 r. | - podpalenie synagogi żydowskiej |
1938 r. | - w szkole ponadpodstawowej jest 44 uczniów |
1939 r. | - wydano dekret zabraniający odprawiania nabożeństw w kościołach w języku polskim |
1939-1941 r. | - robotnicy polscy i jeńcy radzieccy w Pokoju |
1942 r. | - uruchomienie dwóch obozów pracy przymusowej |
21.01.1945 r. | - ok. godz.17-tej, pierwsze oddziały radzieckich wojsk wkroczyły do Pokoju |

Legenda o powstaniu Pokoju: "C.Ch. Erdmann von Württenberg-Oels AD.MDCCXLVII auf der Jagd verirrt, schlief hier und gründete Carlsruhe in Erfolg seines Traumes", została uwieczniona wewnątrz Gwiazdy Erdmanna, którą stanowi budowla posadowiona na skrzyżowaniu ośmiu alejek byłego Zwierzyńca, powstała w miejscu domku wybudowanego w celu obserwacji zwierząt. Wewnątrz umieszczono popiersie księcia Mikołaja oraz tablicę z opisem tegoż snu.
Ogród francuski oraz park angielski

Ogród dzielił się na cztery części.
W pierwszej znajdowały się alejki i rabaty kwiatów, wśród których ustawiono różne rzeźby.
W drugiej części istniały dwa ukośnie położone baseny z wodą, połączone z aleją główną masywnymi mostami, stał tutaj też duży japoński parasol i kręgielnia.
W trzeciej części ogrodu znajdowała się m.in. mała strzelnica, huśtawka, karuzela zapraszała do zabawy z lancą i kółkami, a labirynt z żywopłotów zachęcał do spacerów, po lewej stronie znajdował się amfiteatr.
W czwartej części ogrodu był staw, szkółka drzewna, alejki spacerowe, oraz tzw. salon herbaciany. Ta piękna i oryginalnie zaprojektowana budowla, została wadliwie wykonana i zawaliła się i tylko szczęściem uniknięto tragedii, po czym usunięto most. Ostała się ona na wyspie, jako ruina.
Cały ogród francuski jeszcze pod koniec XVIII wieku uległ przekształceniu po surowej krytyce, wytykającej przeładowanie go atrakcjami, toteż został on dopasowany do stylu angielskiego - zasypano baseny, zlikwidowano mosty i zabawowe atrakcje.
Nowopowstały park angielski dzielił się na park mały i duży.
W małym zbudowano ośmioboczny pawilon letni. Powstały tu też świątynie np. bogini płodności, zbudowano również pokoik dla pustelnika, ukryty w sztucznie ułożonym stosie drewna.
W dużym parku do najciekawszych i najcenniejszych należą zamki.
Z zamkiem szwedzkim związane były wielkie dni w historii Pokoju. Tu, w tym zamku obchodzono urodziny księcia i jego żony, tutaj też 17 sierpnia 1789 roku na schodach zamku książę przywitał przybyłego z wizytą króla Fryderyka Wilhelma II, a także obchodzono w nim złote gody pary książęcej. Pałacyk ten był bardzo bogato zdobiony (rokokowe supraporty i festony). Ostatecznie zamek spalił się w czasie burzy, od uderzenia piorunu w 1912 roku.
Drugą znaczącą budowlą w parku był zamek na Winnej Górze. Głównym pomieszczeniem tego zamku była sala owalna. Wchodziło się do niej wielkimi schodami rozchodzącymi się na dwie strony. Znajdowały się w niej dwa holenderskie kominki i trzy okna sięgające do podłogi. W zaciszu tego zamku książę Eugeniusz komponował swoje utwory, pisał pamiętnik. W latach 20-tych XX wieku, przekształcono go w cukiernię, która dzięki znakomitym wyrobom cieszyła się ogromną popularnością.
Ulubionym motywem angielskich ogrodów były ptaszarnie. W parku w Pokoju była to ptaszarnia japońska, wokół której na okapach dachu zawieszono szklane dzwoneczki.
Przy drodze do Opola znajdowała się rzeźba przedstawiająca lekko pochyloną postać króla Fryderyka Wielkiego, z lornetką w dłoni.
Niedaleko od niej znajdowała się świątynia Apollina. Była to owalna konstrukcja, której stożkowy dach, zakończony złotą wazą, wsparty był na ośmiu doryckich kolumnach. W środku stała kopia Apolla belwederskiego z Watykanu. Trzony, kapitele, gzymsy były białe ze złoceniami, dach koloru niebieskiego obwieszony girlandami. Zbudowana została jednak na tyle wadliwie, że zaistniała konieczność jej rozbiórki.
Kolejną godną zainteresowania budowlą jest ''świątynia Matyldy''. Nazwa pochodzi od imienia księżnej, która po krótkim lecz szczęśliwym małżeństwie, zmarła w wieku 25 lat. Wewnątrz kopuły znajdował się obraz przedstawiający postać księżnej oraz figurka małego aniołka zwisającego na linie od środka kopuły, symbolizującego syna Wilhelma, który notabene, zmarł w dzień po śmierci matki.
W innym miejscu parku stało na postumencie popiersie króla Fryderyka Wilhelma II wykonane z białego marmuru, a obok popiersia znajdował się posąg bogini pokoju. U wejścia do parku umieszczono kilka znalezionych w okolicy głazów narzutowych, na jednym z nich umieszczono tablicę upamiętniającą księżnę Matyldę. Ponadto w pobliżu jeziora Matyldy ułożono trzy głazy. Na pierwszym wykuto sentencję: ''Wiara przenosi góry", na drugim: "Nadzieja jest dla żywych", na trzecim zaś: "Miłość wszystko zwycięża".
Nieopodal zamku na Winnej Górze, zbudowano latarnię z galerią, której górna część przypominała odwróconą piramidę. Z jej czterech rogów wyzierały głowy smoków, które w pyskach trzymały latarnie.
Należy również wspomnieć o kilku bardziej współczesnych pomnikach w parku. Jednym z nich jest żeliwny odlew lwa, ustawiony na marmurowym cokole na cześć zwycięzcy spod Kulm.
W 1886 roku zbudowano pomnik poświęcony Eugeniuszowi Erdmannowi. Była to budowla wsparta na sześciu kolumnach.
Warto wspomnieć jeszcze o dwóch budowlach, znajdujących się poza parkiem, które jednak odgrywały znaczącą rolę w historii Pokoju.
Pierwszą z nich jest pałacyk Zofii na wyspie jeziora jej imienia. Znajdowała się w nim sala oraz kilka pokoików i kuchnia. Obok wyspy, na której znajdował się pałac, usypano drugą wyspę, gdzie zbudowano szańce z armatami. Była to tzw. gwiaździsta twierdza. Organizowano tam pokazy sztucznych ogni i wiwatowano na cześć gości.
Godnym uwagi był też tzw. zamek letni, zwany też menażerią. Graniczył z biblioteką książęcą oraz nadleśnictwem, w którym mieszkali muzycy. Była w niej duża sala i cztery wytapetowane pokoje. W dużej sali stały dwa piece, - jeden w kształcie dębu drugi w kształcie topoli. Budynek wykonano w stylu neoklasycznym z elementami baroku. Niestety dokonana w późniejszych latach przebudowa przystosowawcza pałac dla celów muzycznych, poważnie zeszpeciła jego pierwotny wygląd.
Pokój - ośrodek kulturalny

Aranżacje do amfiteatralnej sceny stanowił zamek oraz drzewa i krzewy. Do sceny prowadziła aleja Zofii, natomiast wyspa połączona była z aleją mostem łukowym.
W pierwszych latach istnienia teatru dworzanie byli zarówno widzami jak i aktorami. Do księcia należała obsada ról w spektaklach. Jednakże oprócz dworskich aktorów na pokojowskiej scenie gościli artyści z Oleśnicy. W repertuarze teatralnym nie brakowało ckliwych, płytkich obyczajowych widowisk, które niewątpliwie odpowiadały tej epoce.
Pierwsza scena była zbyt daleko usytuowana od zamku, dlatego wybudowano drugą w bliskim sąsiedztwie zamku, a mianowicie między ogrodem dworskim a ruiną, był to amfiteatr pod gołym niebem.
W 1775 r. tymczasowo w domu kawalerskim urządzono teatr kryty. Po przebudowie i modernizacji tego budynku powstał solidny dworski teatr, który był konkurencyjny w stosunku do teatru wrocławskiego. Jego walory przejawiały się w wielkości, wytwornej dekoracji i niebywałej garderobie.
Działał tu także współtwórca Teatru Narodowego z Hamburga D. Borchers, którego uważano za najwybitniejszego niemieckiego aktora XVIII w.
Na teatralne sztuki książę polecił ludności rozdawać bezpłatne bilety wstępu, pod warunkiem przyjścia umytym i schludnie ubranym. Należy podkreślić fakt, że do1806 r. teatr ten w opinii krytyków należał do najlepszych na Śląsku. Drugi okres rozkwitu teatru przypada na czas panowania księcia Eugeniusza, który szczególnie gustował w operze.
W tym okresie nastąpiła także kilkuletnia przerwa w działalności, wywołana śmiercią księżnej Matyldy oraz kolejną wojną, w której książę brał udział.
W latach pięćdziesiątych XIX w. gościła tu z występem C. Mattesa i A. Weise, a w 1898 r. gościł tu także Fritz Ritter. Po śmierci księcia w 1857 r. życie teatralne bezpowrotnie zamarło. Część teatru rozebrano, a resztę zniszczył pożar. W 1880 r. w miejscu pogorzeliska odsłonięto pomnik księcia Henryka.
Historia teatru zna niewiele podobnych przykładów uczestnictwa dworu w życiu teatralnym, a przede wszystkim bezinteresownego szerzenia kultury w środowisku.
W 1792 r. Książę Erdmann zorganizował słynną orkiestrę dla teatru i dworu.
Swego czasu książę chcąc sprawdzić umiejętność zespołu polecił muzykom grać nową wówczas symfonię Bethowena bez próby czyli "prima vista", bezpośrednio z otrzymanego zapisu nutowego. Próba z udziałem zaproszonych gości powiodła się znakomicie i w nagrodę książę zaprosił zespół na kolację, gdzie każdy znalazł pod swoim talerzem dwa talary, a kapelmistrz cenny pierścień. Orkiestra w opinii znawców orkiestra była świetnie zgrana, stanowiła jeden z lepszych zespołów w kraju. Niewątpliwie największym wydarzeniem muzycznym był tu pobyt C.M. von Webera.
Dużą popularnością wśród mieszkańców Pokoju cieszyły się festyny strzeleckie. Zachował się piękny utwór z 1771 r. napisany na cześć Bractwa Kurkowego. W pobliżu Domu Strzelca stał biały budynek, w którym znajdowała się kręgielnia, oprócz nowoczesnej strzelnicy była tu także kryta hala strzelecka ze stanowiskami. Ostatnia wiadomość ze środowiska strzeleckiego pochodzi z lat trzydziestych, gdy bractwo przekazało miejscowemu muzeum regionalnemu piękny cynowy puchar z wieczkiem.
Życie religijne
W 1764 r. Książę Erdmann poprosił króla Fryderyka II o pozwolenie na budowę kościoła ewangelickiego. Po uzyskaniu zgody, rozpoczęto prace przy karczowaniu lasu przy al. Charlotty. Prace na zewnątrz kościoła zakończyły się 17 sierpnia 1773 roku umocowaniem gałki na wieży. Zachowała się informacja, upamiętniająca ten dzień. Otóż mistrz ciesielski Joachim Krumno siedząc na wieży wypijał po małym kieliszku wina i kolejno za zdrowie króla, księcia, księżniczki, księcia Fryderyka Brunszwickiego oraz duchowieństwa, zrzucając za każdym toastem kieliszek w dół. Kieliszek na cześć księcia Brunszwiku uchwycono w kapelusz, ten na część duchowieństwa spadł do ogródka i został lekko uszkodzony, zaś reszta rozbiła się na drobne kawałki. Ocalałe dwa kieliszki zdobiły potem gablotę w miejscowym muzeum regionalnym.
W kościele ewangelickim znajduje się ołtarz autorstwa Beuthesa, przedstawiający Ostatnią Wieczerzę, zaś z lewej i prawej strony ambony umieszczono obraz Zmartwychwstanie i Wniebowstąpienie autorstwa Ernsta. Wnętrze kościoła pomalowano na biało, zaś rokokowe ozdoby snycerskie oraz listwy gzymsowe były złocone. Bogate w ozdoby snycerskie umieszczono na organach, zaś pośrodku umieszczono herb książęcy. Z dniem 18 marca 1765 r. pierwszym niemiecko-polskim pastorem w Pokoju został Regehly. Uroczyste poświęcenie kościoła nastąpiło 8 sierpnia 1775 r.
W 1816 roku Pokój liczył 2393 mieszkańców. Do parafii ewangelickiej należało 1382 wiernych. Byli to ewangelicy z pobliskich miejscowości: Krzywej Góry, Domaradza, Paryża, Zieleńca, Krogulna, Lubieni, Siedlic, Okołów, Żabieńca, Zawiści, Lubnowa, Jagiennej, Dąbrówki Dolnej i Domaradzkiej Kuźni.
Oprócz gminy ewangelickiej i katolickiej istniała także gmina żydowska oraz starokatolicka.
Władze Wrocławia 26 sierpnia 1794 r. wydały zezwolenie na budowę kościoła katolickiego w Pokoju. Książę Erdmann przeznaczył na budowę kościoła i dzwonnicy potrzebne materiały, a księżna podarowała figurę Matki Boskiej i chrzcielnicę.
W obecnym kościele ołtarz główny wykonano według projektu malarza G. Poppe.
U wejścia do kościoła wmurowano tablicę ze starego kościoła, która wymienia fundatora oraz rok budowy -1796 .
Gmina starokatolicka miała swoją siedzibę w kościele naprzeciwko szpitala Heleny.
W sąsiedztwie kościoła ewangelickiego i szkoły w 1864 r. wybudowano synagogę, tuż obok stał dom rabina. Natomiast cmentarz żydowski był pod lasem.
Późnym popołudniem, 9 listopada 1938 roku podpalono synagogę żydowską przez miejscowych bojowników partii hitlerowskiej. Według opowiadań mieszkańców Pokoju, bojówkarze skrupulatnie przygotowywali się do likwidacji nacji żydowskiej poprzez permanentne bojkoty żydowskich placówek handlowych, rzemieślniczych.
Ostateczny dzień zamanifestowania miejscowej siły hitlerowskich bojówkarzy został zapamiętany dzięki wezwaniu miejscowej ludności do uczestniczenia w akcie ksenofobii, nietolerancji i pogwałcenia podstawowych praw człowieka. Działania te były wyrazem uczestnictwa w "Kryształowej Nocy".
Wszystkich Żydów wraz z rabinem wywieziono w niewiadomym kierunku. Po wojnie żaden z Żydowskich mieszkańców Pokoju nie powrócił.
Oświata i wychowanie
Pierwsza powstała szkoła ewangelicka, którą książę polecił zorganizować w dniu 7 lipca 1760 r. Była to jednoklasowa szkoła usytuowana w pobliżu cmentarza. W następnych latach powstały dwie kolejne klasy i w sumie szkoła mieściła się w trzech małych budyneczkach. Liczba uczniów w trzech klasach szkoły ewangelickiej w 1860 r. wynosiła 280, a w dwóch klasach szkoły katolickiej 133 uczniów, natomiast w jednej klasie szkoły żydowskiej uczyło się 41 uczniów.
Oprócz w/w istniał Szkoła Szycia dla dziewcząt utworzona przez księżnę Helenę. W szkole tej dziewczęta dwa razy w tygodniu pobierały naukę. Inną szkołę dla dziewcząt zorganizowała panna Fischer. Kierunek szkolnictwa zawodowego kontynuowano w Szkole Gospodarstwa Domowego. W szkole tej zwanej także klasztorem, uczono także j. angielskiego, francuskiego, łaciny i matematyki. Po ukończeniu i zdaniu egzaminów absolwenci mogli kontynuować naukę w Gimnazjum. W połowie lat dwudziestych zbudowano tutaj szkołę ponadpodstawową, a jej absolwenci kierowani byli do Opolskiego Liceum Moltkego. Uczniowie pokojowskiej szkoły płacili czesne, które dla przykładu w 1938 roku wynosiło 16 marek miesięcznie. Miejscowi uczniowie wywodzili się z rodzin kupieckich, rzemieślniczych i urzędniczych, a pozamiejscowi pochodzili z rodzin leśników, nauczycieli i pastorów.
Dzieje uzdrowiska

W porozumieniu z księciem zdecydował się stworzyć, uwzględniając klimatyczne i leśne zasoby tego terenu, ośrodek kuracyjny z kąpielami sosnowymi w miejscowości Pokój.
Uzdrowisko otwarto 27 sierpnia 1847 roku. Właściwy zdrój powstał przy al. Opolskiej. Na terenie uzdrowiska usytuowane były: łaźnia, dom szwajcarski oraz Paulsburg, w którym mieściła się dyrekcja zdroju. Do słynnych potem kąpieli wodnych i parowych używano wyciągu z igieł sosnowych, który miał działanie lecznicze przy różnych dolegliwościach, szczególnie reumatologicznych. Można było także skorzystać z kuracji żętycowej, powietrznej czy kąpielowej z wytyczonym dla kuracjuszy miejscu w jeziorze.
Największy ruch panował w miesiącach letnich, ale także po sezonie w okresie zimy wielu gości korzystało z usług kąpielowych m.in. kąpieli z igieł sosnowych, kąpieli siarkowych, żelazistych, z solą morską (każda kosztowała 8 gr.sr.)1, z solą kamienną, z otrębami i mydlana (po 7 gr.sr), solankowe z żup solnych (9 gr.sr), parowe(15 gr.sr) oraz zwyczajne(5 gr.sr.). Potem w odnowionej łaźni poszerzono zakres usług m.in. o kąpiel z kwasem węglowym, tlenowe i błotne. A dzięki elektryfikacji wprowadzono diatermię, lampy kwarcowe oraz inhalacje.
Pod koniec dziewiętnastego wieku (1889) odkryto tu źródło wody leczniczej, nazwane później "Charlotta" z dużą zawartością żelaza, którego wysoką wartość ocenił prof. Fresenin z Wiesbaden. Z tych powodów urządzono tu pijalnię wody. Woda ta ma podobne właściwości jak woda w znanym kurorcie Aleksisbad w Dolnym Harzu i Langenschwalbach w Hesji, gdzie leczono choroby kobiece.
Po wielu latach starań ostatecznie w 1925 roku powstał tu górniczy ośrodek sanatoryjny. A w 1927 r. wydzierżawiono ośrodek jednak z zastrzeżeniem, że wszelkie urządzenia sanatoryjne będą ogólnie dostępne.
Ośrodek cieszył się dużą popularnością . W latach dwudziestych naszego wieku w letnie niedziele na miejscowym parkingu przed restauracją domu zdrojowego stało do 100 samochodów. Wielu kuracjuszy przyjeżdżało także pociągiem, rowerami, a nawet przybywali pieszo. Zarówno dla kuracjuszy, jaki i turystów wyznaczono wiele atrakcyjnych tras spacerowych2.
Data publikacji: 18-05-2007 00:44