Piesza ścieżka edukacyjna - poznajemy ciekawe drzewa w Pokoju

Spacerując ulicami często nie zauważamy, że przechodzimy obok drzew, które są godne podziwu, ze względu na swój wiek i stan zachowania. Aby poznać gatunki drzew nie musimy wybierać się na „specjalną wyprawę”, bowiem wystarczy przejść krótką trasę w centrum Pokoju, aby zapoznać się z  poszczególnymi gatunkami. Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna to wyznaczona w terenie krótka trasa, która umożliwia zapoznanie się z najciekawszymi obiektami przyrodniczymi na danym obszarze. Pełni ona funkcje turystyczne, ale powinna służyć przede wszystkim edukacji ekologicznej poprzez nauczanie właściwego spojrzenia na przyrodę i procesy w niej zachodzące oraz wprowadzanie w świat natury i pogłębianie wiedzy przyrodniczej dzięki możliwości prowadzenia obserwacji w terenie. Trasa składa się z następujących przystanków:

1. Podwórko szkolne - lipa drobnolistna (Tilia cordata)
2. Boisko szkolne -  dwa cisy (Taxus bacatta) osobnik męski i żeński
3. Ulica 1-Maja (naprzeciw szkoły) - kasztanowce zwyczajne (Aesculus hippocastanum)
4. Cmentarz ewangelicki - topola biała (Populus alba) i klon pospolity (Acer platanoides)
5. Stare kino - klon polny (Acer campestre) i dąb bezszypułkowy (Quercus robur)
6. Rondo - platan klonolistny (Platanus acerifolia)
7. Dom mieszkalny przy ul. Kościelnej - bluszcz pospolity (Hedera helix)
8. Pomniki przyrody - dwa dęby bezszypułkowe (Quercus robur)  i jesion wyniosły (Fraxinus excelsior)

Przystanek 1 - Podwórko szkolne

Naszą trasę zaczynamy od boiska szkolnego na którym znajduje się lipa drobnolistna (Tilia cordata). Drzewo to jest pięknym okazem, w dobrym stanie zdrowotnym, nadającym się do ochrony pomnikowej, jego obwód wynosi 330 cm a wysokość 25 metrów. Lipy są drugimi (po dębach) najdłużej żyjącymi drzewami liściastymi w Europie. Bez trudu osiągają wiek 300-500 lat, a wyjątkowo zdarzają się nawet dwa razy starsze osobniki. Wielu ludzi rozpoznaje lipy po ich sercowatych liściach. U lipy drobnolistnej są one gwiazdkowato owłosione od spodu, przy czym, co bardzo ważne w procesie identyfikacji, kępki włosków mają rudobrązowy kolor. Jest to dobra cecha rozpoznawcza, pozwalająca odróżnić lipę drobnolistną od bardzo podobnej do niej lipy szerokolistnej, u której kępki włosków są kremowobiałe. Kolejnym znakiem rozpoznawczym lip są bardzo licznie tworzone, niezbyt duże, żółtobiałe kwiaty. Kwiaty te są jednymi z najbardziej miododajnych, a produkowany z nich miód lipowy należy do najlepszych pod względem zarówno odżywczym jak i smakowym. Owoce lip wyglądają niepozornie. Są to osadzone na długich szypułkach, małe, kuliste orzeszki otoczone zdrewniałą skorupką. W odróżnieniu od lipy szerokolistnej, u lipy drobnolistnej nie mają one wyraźnych żeberek, a ich delikatna skorupka bez trudu daje się rozgnieść w palcach. Kryterium identyfikacji oparte na orzeszkach ma tę przewagę nad porównywaniem liści, że pozwala odróżnić oba gatunki nawet w okresie bezlistnym, ponieważ orzeszki nie kiełkują tego samego roku, pod drzewami zawsze można znaleźć kilka z nich.

Przystanek 2 - Boisko szkolne

Na boisku szkolnym, możemy obejrzeć parę cisów. Cis pospolity ( Taxus bacatta) może mieć postać krzewu lub niewysokiego drzewa. Kwitnie od lutego do maja. Nasiona dojrzewają od sierpnia do listopada. Jest to roślina dwupienna, tzn. nasiona powstają na osobnikach żeńskich, natomiast pyłek jest wytwarzany przez osobniki męskie. Cis rosnący bliżej ulicy Namysłowskiej to osobnik męski, a bliżej szkoły to osobnik żeński. Mimo, że cis należy do nagonasiennych, jego nasiona, w odróżnieniu od innych drzew z tej grupy, nie znajdują się w szyszkach, lecz powstają z pojedynczych kwiatów wyrastających w kątach igieł. Dzięki soczystej, czerwonej osnówce, przypominają nieco owoce roślin okrytonasiennych. Cis należy do roślin trujących, zawiera alkaloid taksynę, która znajduje się we wszystkich częściach rośliny z wyjątkiem osnówek. Toksyczny dla ludzi alkaloid, nie wyrządza szkody zwierzętom z grupy przeżuwaczy. Nasionami żywią się niektóre ptaki. Cis jest jednym z najwolniej rosnących drzew na świecie. Co prawda rośnie bardzo wolno, ale jest drzewem długowiecznym, najstarsze osobniki dożywają 1000 lat. Jest gatunkiem najwcześniej objętym ochroną w Polsce, bowiem chroniony jest od 1423 roku. Ochrona została wówczas ustanowiona na mocy statutu warckiego, wydanego przez króla Władysława Jagiełłę, który chciał ograniczyć eksport drewna cisowego będącego surowcem do wyrobu bardzo dobrej jakości łuków. Ograniczenie wprowadzono z obawy o całkowite wyginięcie cisu pospolitego. Cisy przedstawione na zdjęciu to wspaniałe okazy, które nadają się do ochrony pomnikowej. Osobnik męski na wysokości 1,3 metra od podstawy pnia ma 265 cm obwodu,  natomiast osobnik żeński posiada 285 cm obwodu (do objęcia ochroną kwalifikują się okazy mające tylko 150 cm w obwodzie).

Przystanek 3 – Ul. 1 Maja (naprzeciw szkoły)

Naprzeciw szkoły rosną 4 kasztanowce, o pięknie ukształtowanej koronie. Kasztanowce zwyczajne (Aesculus hippocastanum) są drzewami obcymi dla naszej flory. Zostały sprowadzone jako jedne z pierwszych drzew obcego pochodzenia. Ich ojczyzną są górskie lasy liściaste na Półwyspie Bałkańskim. Wyróżniające się wieloma dekoracyjnymi cechami, do których należą piękne, dłoniaste liście, okazała korona, o symetrycznym regularnym kształcie oraz piękne kwiatostany, których kwitnienie oznacza dla maturzystów nieuchronne zbliżanie się dnia egzaminu dojrzałości. Wczesną wiosną bezlistne jeszcze gałęzie nabierają atrakcyjnego wyglądu dzięki okazałym, nabrzmiałym pąkom liściowym, które pokrywa lepka, połyskująca żywica balsamiczna. Najmłodszym miłośnikom przyrody kasztanowce najwięcej radości dostarczają jesienią, gdy dojrzewają ich nasiona, popularnie zwane „kasztanami”. Znajdują się one wewnątrz zielonych, wyposażonych w kolce torebek. Nasiona mają połyskującą łupinę z charakterystyczną białą plamą, jest to tzw. znacznik. Kasztanowce są drzewami ozdobnymi, bardzo często sadzonymi w parkach i wzdłuż dróg, gdzie tworzą aleje lub szpalery.

Przystanek 4 - Cmentarz ewangelicki

Po obejrzeniu urzekających kasztanowców udajemy się na cmentarz ewangelicki. Pierwszym drzewem zasługującym na uwagę jest topola biała (Populus alba), która znajduje się przy ogrodzeniu. Jest to drzewo z szeroką, zaokrągloną koroną. Kora drzew jest gładka, zielonawoszara do kredowobiałej. Młode pędy, pąki i liście pokryte są białym, filcowatym kutnerem. Kwiaty zebrane są w kotki i pojawiają się przed rozwojem liści. Owoce - niewielkie, pękające torebki - dojrzewają już w maju i wysypują ogromne ilości nasion z aparatem lotnym w postaci puchu. Jesienią liście przebarwiają się na cytrynowożółto, później czernieją. Prezentowany okaz nadaje się do ochrony pomnikowej,ponieważ ma 360 cm obwodu oraz 25 m wysokości.

Na cmentarzu ewangelickim rośnie dość liczna grupa klonów pospolitych (Acer platanoides) Jest to średniej wielkości drzewo liściaste o prostym i szerokiej, często prawie kulistej koronie. Dłoniasto klapowane liście duże, a ich klapy posiadają brzeg ozdobiony długimi i ostrymi zębami. Ogonek liściowy wydziela sok mleczny. Owoce mają postać podwójnych skrzydlaków z szeroko rozpostartymi skrzydełkami i płaskimi orzeszkami. Najbardziej efektowną cechą dekoracyjną klonów jest niezwykle intensywna i wyraźnie zmieniająca się w trakcie kolejnych pór roku kolorystyka. W kwietniu, jeszcze przed rozwinięciem liści, drzewo obsypuje się bardzo jasnymi, jaskrawo żółtozielonymi kwiatami i już wtedy zdecydowanie wyróżnia się z otoczenia. W październiku liście zaczynają się przebarwiać. Przybierają one całą gamę pięknych, niezwykle żywych odcieni koloru żółtego i pomarańczowego, a klon zwyczajny ponownie staje się najbardziej wyróżniającym się kolorystycznie drzewem. Wziąwszy pod uwagę fakt, że w polskiej florze występuje zaledwie kilka drzew, które pod względem intensywności jesiennych barw mogą równać się z klonem zwyczajnym, nie powinno dziwić, że ten rodzimy i dość powszechnie występujący u nas gatunek cieszy się wyjątkową sympatią i należy do najczęściej uprawianych w Polsce drzew ozdobnych. Uczniowie spośród kilku egzemplarzy klona pospolitego, wybrali największy okaz liczący 330 cm obwodu i zaproponowali, aby został objęty ochroną pomnikową.

Przystanek 5 - Stare kino

Klon polny (Acer campestre) rzadko przekraczający 10 m wysokości klon polny jest naszym najmniejszym rodzimym klonem. Drzewo to posiada krótki, przeważnie krzywy pień i okrągławą, gęsto ugałęzioną koronę. Poza niewielkimi rozmiarami spośród innych klonów wyróżnia się przede wszystkim stosunkowo małymi, łagodnie klapowanymi liśćmi. Jak sama nazwa wskazuje, klon polny jest głównie drzewem polnym. Występuje on w Polsce zdecydowanie rzadziej niż pozostałe rodzime klony. Prezentowany klon, na tle swojego gatunku jest to drzewo o dużej wartości, jego obwód wynosi 285 cm, a do ochrony pomnikowej wystarczy tylko 160 cm.

Za domem parafialnym rośnie  dorodny egzemplarz dębu szypułkowego (Quercus robur), również nadający się do ochrony pomnikowej (390 cm obwodu). Gatunek ten należy do najpotężniejszych drzew Europy. Dąb szypułkowy należy do długowiecznych drzew i może dożyć nawet 1000 lat. Młode liście są jasnozielone, natomiast starsze z wierzchu ciemnozielone, a od spodu zielono niebieskie. Rozwijają się pod koniec kwietnia i w maju, a utrzymują do listopada, choć część uschłych liści pozostaje na drzewie nawet do wiosny. Dąb szypułkowy należy do roślin jednopiennych. Okres kwitnienia przypada na maj. Owocem są orzechy zwane żołędziami (jajowate do kulistych) osiągające do 3 cm długości. Osadzone są po kilka sztuk na długiej szypule osiągającej około 10 - 12 cm. Gatunek zaczyna owocować po kilkudziesięciu latach.

Przystanek 6 - Rondo

Na rondzie rośnie platan klonolistny (Platanus acerifolia). Jest on okazałym drzewem ozdobnym. O jego walorach dekoracyjnych decyduje specyficzna kora, duże ciemnozielone, połyskujące liście oraz duża, bardzo rozłożysta korona. Kora platanu złuszcza się niewielkimi płatami odsłaniając młodsze jej fragmenty o różnych barwach, od jasnozielonej, poprzez kremową do beżowej. Powoduje to niespotykany u innych drzew efekt – drzewo wygląda tak, jakby było ubrane w barwy maskujące. Liście mają kształt dłoniasty i zwykle są trójklapowe. Owocami są niewielkie orzeszki, skupione w główki zwisające na długich szypułkach. Główki rozpadają się późną zimą uwalniając orzeszki. Prezentowany egzemplarz ma obcięte konary główne, które według mieszkańców zostały nadpalone w czasie pożaru pałacu po II wojnie światowej. Ten zabieg pielęgnacyjny uratował drzewo i obecnie mimo zmienionego pokroju wypuszcza nowe gałęzie i corocznie owocuje. Egzemplarz kwalifikuje się do ochrony pomnikowej, posiada 460 cm w  obwodzie.

Przystanek 7 - Dom mieszkalny przy ul. Kościelnej

Bluszcz pospolity (Hedera helix) - to pnącze o pędach długości 20-30 m, wspinających się po podporach za pomocą licznych czepnych korzeni przybyszowych. Czapeczka i skórka tych korzeni wydziela lepki śluz, a przyczepione już korzenie ulegają korkowaceniu. Taki tryb życia znalazł odzwierciedlenie w łacińskiej nazwie naszego bohatera - hedera oznacza umocowanie, siedzenie (gr.), helix pochodzi od greckiego słowa helisseein czyli wić się, owijać. Kształt liści bluszczu zależy od miejsca ich wyrastania. Na większości pędów liście są pięcioklapkowe, o sercowatej nasadzie i trójkątnych klapach. Na pędach kwitnących liście mają kształt jajowaty, są całobrzegie i zaostrzone. Cechy wspólne obu tych typów liści to ciemnozielony kolor, połyskująca powierzchnia, ustawienie skrętoległe oraz zimotrwałość, dzięki której bluszcz jest cenioną rośliną ozdobną. Niepozorne kwiaty bluszczu, zebrane w półkoliste baldachy proste, zapylane są przez muchowate. Kwiaty te rozwijają się jesienią - we wrześniu i październiku, natomiast owoce dojrzewają dopiero wiosną następnego roku. Są to czarno-niebieskie jagody z sinym nalotem, lekko trujące. Kwitnące egzemplarze bluszczu podlegają ochronie. Kwitnące egzemplarze można spotkać najczęściej w starych parkach, zapuszczonych cmentarzach. Hedera helix to gatunek chroniony w Polsce od dawna. Zawsze była to ochrona ścisła, ale zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 28.02.1957 r. o ochronie gatunkowej roślin ochronie podlegały tylko okazy kwitnące, czyli w gruncie rzeczy zdecydowana mniejszość wśród dziko rosnących okazów. Obecnie, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. ochroną ścisłą objęte są wszystkie dziko występujące okazy bluszczu.

Przystanek 8 - Pomniki przyrody

Na zakończenie naszej trasy, warto odwiedzić pomnik przyrody o nr rej. 155, w skład którego wchodzą trzy drzewa: dwa dęby szypułkowe i jesion wyniosły.

Monika Żołnowska

oraz uczniowie:
Paulina Cegła
Paulina Duraj
Natalia Jasińska
Katarzyna Sowa
Aleksandra Szymala
Paulina Pietroń
Natalia Zagaja